Κριτικές
Αναζητώντας την αρμονία σε έναν μονοδιάστατο κόσμο – Η τέχνη της Εριέττας Βορδώνη
Λίγη ώρα μετά την επίσκεψή μου στο στούντιο της Εριέττας Βορδώνη, έλαβα από αυτήν ένα διευκρινιστικό μήνυμα στο οποίο προσπαθούσε να εξηγήσει τις καλλιτεχνικές της προθέσεις: «Ελπίζω να καταλαβαίνετε ότι στόχος μου στη δουλειά μου είναι να φέρω αρμονία, όσο το δυνατόν περισσότερο, δεδομένης την αντιφατική, μετεωρική μας πραγματικότητα, διατηρώντας την κατάσταση ισορροπίας μας. Γι’ αυτόν τον λόγο παντρεύομαι αυτά τα διαφορετικά υλικά. Και ότι για μένα η τέχνη είναι κάθαρση και θεραπεία, όπως ήταν εδώ και χιλιετίες». Πράγματι, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω και μόνος μου, τα έργα του Βορδώνη πηγάζουν γαλήνη, ισορροπία και αρμονία, που υπάρχουν και στο ελληνικό τοπίο. Καθόλου τυχαία, στην κουβέντα μας ο καλλιτέχνης έσπευσε να αναφερθεί στον Matisse, ο οποίος κατά καιρούς έδινε τα έργα του σε φίλους για να νιώσουν καλύτερα. Ομοίως, ο απώτερος στόχος του Vordoni είναι η ζωγραφική που έχει θεραπευτική και αναγεννητική δύναμη ζωγραφική ικανή να προκαλέσει ευχαρίστηση, ευθυμία και αγαλλίαση.
Τα έργα της Εριέττας Βορδώνη περιέχουν σαφείς αναφορές στην επικούρεια φιλοσοφία: στην επιφάνεια —υφασμένα από αντίθετα υλικά— βρίσκουμε αποσπάσματα από τον Τετραφάρμακο, το πιο χαρακτηριστικό από τα οποία είναι: «Είναι αδύνατο να ζήσεις μια ευχάριστη ζωή χωρίς να ζεις με σύνεση και αξιοπρέπεια και δίκαια». Στην πραγματικότητα, αυτό το χειρόγραφο μήνυμα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, που απευθύνεται όχι μόνο στους θεατές του έργου του Vordoni, αλλά και σε κάθε σύγχρονο άνθρωπο που αναζητά το αληθινό νόημα της ζωής. Ας μην ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με τον Επίκουρο, ισχύει και το αντίστροφο, το οποίο υπονοείται από τα λόγια: «…όπως είναι αδύνατο να ζεις σοφά και έντιμα και δίκαια χωρίς να ζεις ευχάριστα».
Ο πίνακας του Vordoni προειδοποιεί και προστατεύει. Οι πίνακές της λειτουργούν σαν φυλαχτό για όσους τις κατέχουν και μπορούν να τις απολαμβάνουν καθημερινά. Η ζωγραφική της είναι ανθρωπιστική, αλλά με έντονη μεταφυσική αύρα. Είναι ζωγραφική με οραματισμό που βασίζεται στην ενσυναίσθηση και την αποστροφή προς τον εγωκεντρισμό. Η καλλιτέχνις δημιουργεί πολλαπλούς χώρους που κυριολεκτικά —λόγω της αντανάκλασης των υλικών της— όσο και μεταφορικά, καθρεφτίζουν τον εαυτό μας σε μια κατάσταση συναισθηματικής εγρήγορσης. Βλέποντας αυτούς τους πολύπλοκους χώρους και τις φασματικές φιγούρες που τους κατοικούν, έχετε την αίσθηση ότι ο χρόνος απλώνεται σαν σε όνειρο. Διακρίνεις ανθρώπους να αγκαλιάζονται, τα μάτια τους καρφωμένα στο φως, απορροφημένα, μαγνητισμένα, μαγεμένα από την ομορφιά του τοπίου. Ξεχωρίζεις λουλούδια, γαρύφαλλα και μπλε τουλίπες, πεταλούδες και άλογα, που έχουν συμβολική δύναμη. Στα έργα του Vordoni, ο άνθρωπος απεικονίζεται σε κατάσταση πτήσης και πνευματικής αναζήτησης, άλλοτε παρουσιάζεται ως ένας σύγχρονος Ίκαρος, ως ένας υπερήρωας που πετάει στον ουρανό και άλλοτε ως ένας μοναχικός καβαλάρης, συνομιλώντας έτσι με τις αρχετυπικές φιγούρες του Πικάσο.
Αν θέλαμε να συνοψίσουμε το κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής της Εριέττας Βορδώνη, θα λέγαμε ότι είναι η αναζήτηση της αρμονίας σε έναν μονοδιάστατο κόσμο όπου κυριαρχεί η υπερβολή, ο εγωισμός και η απληστία. Το έργο της χαρακτηρίζεται από στοχαστική διάθεση, διάλογο, (συγκρατημένο) ερωτισμό, τρυφερότητα και λυρισμό (σκέφτεται κανείς τον Marc Chagall). Για τον Vordoni, το ιδανικό της ομορφιάς δεν είναι μια αφηρημένη —και παρεξηγημένη στις μέρες μας— ιδέα. Αντίθετα, αποτελεί ουσιαστικό συστατικό της τέχνης και συμβάλλει στην κατανόησή της. Και είναι ακριβώς αυτό το ιδανικό που διατρέχει τη ζωγραφική του Βορδώνη – μια ζωγραφική που δημιουργήθηκε με ιδιαίτερη ευαισθησία, φροντίδα και αφοσίωση.
Χριστόφορος Μαρίνος
Ιστορικός Τέχνης
Τα τοτέμ σαν ορόσημα, σαν “Ερμαί” που καθιερώνουν την είσοδο στις οικίες και τους ναούς, σαν όρια της πορείας προς κάθε ταξίδι, είναι και σύμβολο της κατάληψης ενός χώρου που αλλιώς δε θα είχε αφέντες. επομένως δε θα υπερασπιζόταν από κανένα Η έννοια της κατάληψης – προστασίας της σημειοθέτηοης ορίων, της άφεσης ιχνών, είναι ο
αντίποδας στην υπερβολική κατανάλωση χωρίς μετάλλαξη ενέργειας Στο έργο, της Βορδώνη ο συνδυασμός του αρχέτυπου συμβόλου οριοθέτησης με την επιστέγαση μιας μυστηριακής μορφής, ξαναφέρνει την αίσθηση του υψηλού της βυζαντινής τέχνης, την ιδέα της “εικόνας”, σε συγκερασμό,με την αρχαία παράδοση της αγαλματοποιίας.
Έμη Βαρουξάκη
Η Εριέττα Βορδώνη, στην τελευταία της έκθεση το Μάιο του 2012 στο Μιλάνο, μιλώντας για τη δουλειά της, είπε τα εξής: «Πιστεύω ότι ζούμε σε μια εποχή, όπου όλο είναι σε εκκρεμότητα. Που καλούμεθα να παντρέψουμε και να εναρμονίσουμε αντιφάσεις και αντιθέσεις για να μπορέσουμε να ζήσουμε σε αρμονία. Για να εκφράσω αυτήν την εποχή πάνω σε διάφανα υλικά, σε έναν «άϋλο χώρο» γλιστρώντας σε λάμψεις μεταλλικές,
αγγίζοντας την απαλότητα ενός βελούδου, πιέζοντας την πορώδη επιφάνεια μιας λινάτσας, γεννιέται το έργο μου. Ένα έργο
συχνά τρισδιάστατο, όπου τα αντίθετα ερωτεύονται, παντρεύονται και ανάμεσα από υφές και ματιέρες επιτρέπουν ένα ταξίδι στο όνειρο. Ζωγραφίζω με λάδι, σχεδιάζω με κάρβουνο, με μελάνι, αφήνω ίχνη που βγαίνουν μέσα από μνήμες συλλογικές ή από εκείνες που με ξαφνιάζουν, με μαγεύουν και θέλω να τις προστατεύσω από το σαρωτικό πέρασμα του χρόνου».
Μιλάνο, Ιταλία 2010
Η τέχνη της Εριέττας Βορδώνη
Το χρώμα -πάνω απ’ όλα- στη ζωγραφική της Εριέττας Βορδώνη αποκαλύπτει, ξεδιπλώνει μυστικά μορφών, ιδέες που συνθέτουν πολλές φορές μια υπόγεια δραματουργία.
Το σχήμα δεν είναι ευκρινές, φανερώνεται πάντα με κάποιο υπονοούμενο: υποψίες και ψίθυροι σκέψεων, στιγμιαίες εντυπώσεις οι οποίες προέρχονται από τον υπαρκτό κόσμο, για να μετουσιωθούν σε μια ιδιάζουσα μεταφυσική.
Τα μοντέλα, είτε είναι άνθρωποι, άλογα, δέντρα, φυτά ή απλώς ένα κάθισμα κάπου, μεταξύ χάους και υπαρκτού τοπίου (ανάμνηση τοπίου), περιλούζονται από το διάχυτο φως των χρωμάτων της.
Παρακολουθώ τις μεταμορφώσεις της Εριέττας Βορδώνη πολύ καιρό τώρα, από τα χρόνια του Παρισιού, στα τέλη του 20ού αιώνα, και αναρωτιέμαι πώς τα καταφέρνει να συνδυάζει τον μετα-ιμπρεσιονισμό, τον εξπρεσιονισμό και την ποιητική αλληγορία!
Οι Εποχές της κυμαίνονται από το αδρό σχέδιο με το χυμώδες χρώμα των έργων της, όπως οι Τιτάνες (κύκλος μεγάλης δύναμης) και αργότερα στο φιλοσοφημένο απέριττο με λίγα χρώματα άλλο κύκλο της (θα τον όνομαζα «θεματολογία μοναξιάς και αυτοσυγκέντρωσης»), για να κορυφωθεί στους κήπους του Επίκουρου, με τα γιγάντια φυτά, παράξενων μη πραγματικών κόσμων.
Οι πρόσφατες δημιουργίες της ξεδιπλώνουν επικές εικόνες, μιας ανθρωπότητας σε κατακλυσμό και εξορίας, ομάδες ανθρώπων, σε αναζήτησηη αθώων τόπων, όπου η δημιουργός Εριέττα Βορδωνη μας οδηγεί σε νέες σκέψεις μυστηρίου και αινιγμάτων.
Το εικαστικό αποτέλεσμα και η «συγκομιδή» των έργων της μου προκαλεί να σκεφτώ κάποιους παραλληλισμούς με άλλες φυσιογνωμίες της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, ιδίως των Γάλλων μετα-ιμπρεσιονιστών Pierre Bonnard (στην ιδιορρυθμία των ρευστών χρωμάτων σε κλειστούς χώρους) και Edouard Vuillard, στην απόδοση των χρωμάτων της φύσης (ο κήπος του Επίκουρου) με τεχνοτροπία δική της, καθαρά προσωπική, αντισυμβατική και παιχνιώδη.
Τέλος, αν θα θέλαμε να συνοδέψουμε τα έργα της με μουσική, νομίζω πως ο Igor Stravinsky θα ήταν ιδανικός: πολύμορφος εικονοποιός του υποσυνείδητου.
Χριστόφορος Χριστοφής
Δραματουργός – σκηνοθέτης, ποιητής
Βραβείο Δραματουργίας Κάρολος Κουν 2021
Η γυναικεία μνήμη είναι το κέντρο της έρευνας της Εριέττας Βορδώνη, η οποία από την ίδια της φαντασία βρίσκει αναφορές στον αρχαίο κόσμο. Τα τοτέμ της, αντικείμενα που απλώνονται στο χώρο σαν περιπλανώμενες ψυχές ζωντανεύουν από τις απειράριθμες εικόνες που τις σημαδεύουν και ταυτίζονται με ατελείωτα επεισόδια μίας προσωπικής ιστορίας Δεν είναι μεμονωμένες στιγμές αλλά σημεία μιας συλλογικής ιστορίας, λέξεις ενός πλήρους λόγου.
Η τέχνη είναι η προσγείωση σε ένα χορό χωρίς όρια αλλά σαφώς ορισμένο από την επιθυμία του να μην υπάρξει θάνατος.
ACHILLE BONITO OLIVA
…Στην τελευταία της δουλειά, η Βορδώνη τοποθετεί βασικά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο της Τέχνης στην αναγνώριση μιας ποιότητας ύπαρξης που θα υπερβαίνει κάθε μορφή επίγειων προβληματισμών. Για να είμαστε σε αρμονία με το σύμπαν πρέπει να έχουμε μια ακριβή αίσθηση των αναλογιών και σ’ αυτήν την πνευματική κατάσταση η ανθρώπινη μορφή λειτουργεί σαν κεντρικό σημείο αναφοράς απ’ όπου εκπέμπεται το σύνολο των πράξεών μας….
Η ζωγραφική της Εριέττας Βορδώνη καταφέρνει να αναπαραστήσει την ακριβή στιγμή της ισορροπίας, διατηρώντας την στο μέλλον όπου θα χρειαστεί να την ξαναθυμηθούμε.
Dan Cameron
Διευθυντής του New Museum, Νέας Yόρκης απόσπασμα από τον κατάλογο τns ατομικής έκθεσης «Εκεί» Αθήνα, Mάιος 1996
Το έργο της είναι ένας ύμνος στην ευθραυστότητα της αφής και στον αισθησιασμό της ζωγραφικής. Δεν ζωγραφίζει περιγραφές και αφηγήσεις, αλλά ψυχικές καταστάσεις, αισθήσεις και εντυπώσεις. Μιλά για το άυλο της ζωής, την ομορφιά του εφήμερου, το πολύτιμο του απόκρυφου. Ένα έργο που μας προσκαλεί σε εσωτερικούς στοχασμούς.
Florent Bex
Επίτιμος Διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας
Επιχειρώ να φανταστώ το έργο της Βορδώνη στο πέρασμα του χρόνου. Ρωτώ την ίδια για το πώς το φαντάζεται να λειτουργεί στη διάρκεια του. “θα ήθελα κυρίως να λειτουργεί φιλικά.. μου απαντά «Να βλέπω περαστικούς να σταματούν και να κάθονται. να συνομιλούν με το καθισμένο κορίτσι. να αναζητούν ένα σπάσιμο της ζέστης το καλοκαίρι. να ζήσουν μαζί του. Φεύγοντας θυμάμαι δυο στίχους του Γκαίτε: “Εάν θέλεις να καλπάσεις προς το ατελεύτητο, τότε διέσχισε το εντός ορίων προς κάθε πλευρά του…” Και απομακρύνομαι αφήνοντάς πίσω μου τους “Κυνηγούς Ουρανών” της Εριέττας Βορδώνη, να εξερευνούν τα όρια, να καλπάζουν ευφρόσυνα προς το ατελεύτητο.
Ίρις Κρητικού
Νοέμβριος 2006
Στη δουλειά της Βορδώνη, το μάτι και ο νους διακρίνουν τα μυστικά περασμένων και σημερινών πολιτισμών που βρίσκονται «κάπου ε δώ ή εκεί», μέσα στη μαγική Μεσόγειο, κοιτίδα του κόσμου. Ανα- μνήσεις από την Αρχαιότητα, αναφορές σε μύθους και παραδό σεις, στοιχεία της σημερινής καθημερινότητας μετουσιώνονται από τη ζωγράφο σε έργα Τέχνης με μια ατμόσφαιρα ποιητική, άρα ου- σιαστική, έξω από το χώρο και το Χρόνο. Στην ουσία, αυτό που προσπαθεί να αποτυπώσει η Βορδώνη δεν εί ναι τόσο την εικόνα του κόσμου της, όσο την ίδια τη Ζωή. Τη Ζωή μέσα στις ατέλειωτες εκφράσεις της, τις πολυσύνθετες φόρμες της, τις πιο φευγαλέες της στιγμές.
Pierre Chaigneau
Πρώην Διευθυντής του Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέ χνης της Νίκαιας, Γαλλία.
Η Ζωγραφική της Εριέττας Βορδώνη μιλάει για αγγίγματα και δια- σχίζει τους αιώνες. Ρισκάρει στους κυκλώνες του ναυαγίου για να σώσει ό,τι ακόμη μπορεί να σωθεί, ένα φευγαλέο συναίσθημα, μια επιθυμία γαλάζιου, την αόρατη ανάσα μιας φτερούγας αγγέλου. Με στόχο να δει πιο μακριά, πέρα απ’ τους συμβατικούς ορίζο- ντες, η ζωγραφική της συχνά υψώνεται πάνω σε μετέωρες ξύλινες στήλες ή στο μεταίχμιο ενός αβέβαιου ανεμοστρόβιλου.
Τίποτα πιο προσωρινό από αυτά τα σημεία που οριοθετούν τη ροή της έξαρσης στη μέση μιας θύελλας.
Στο πέρασμα των παγωμένων ανέμων του αιώνα μας, στο προ- σκεφάλι της νύχτας δίχως όνειρα, η ζωγραφική της Εριέττας Βορ- δώνη, της αρχαιολόγου των χαμένων συνωμοσιών, παγιδεύει συ ναισθήματα μεγαλοπρεπή σαν άγια λάβαρα, οικεία σαν τάματα.
Jean-Louis Pradel
Ιστορικός Τέχνης, Καθηγητής στην Ecole Nationale Supérieure d’ Arts Décoratifs
Τα έργα της Εριέττας Βορδώνη δίνονται στο βλέμμα του θεατή, όπ μως συγχρόνως δραπετεύουν και κρύβονται.
Αυτή η αντίστασή τους να τα αιχμαλωτίσει το βλέμμα είναι το απο τέλεσμα μιας ιδιαίτερης τεχνικής. Μια τεχνική που ανταποκρίνεται δίχως άλλο στην επιθυμία της Ζωγράφου να θολώσει την ανάγνω- ση, να μιλήσει ελλειπτικά, να διαφυλάξει το μυστικό. Η δυαδικό- τητα βασιλεύει σε όλα τα επίπεδα. Χρησιμοποιώντας πάνω στη Ζω- γραφική επιφάνεια κάποια ιδιαίτερα υλικά, άλλοτε διαφανή, άλ- λοτε καλυμμένα ή μισοσβησμένα, δημιουργεί επάλληλες όψεις. Είναι σαν να θέλει κρατώντας τις ψευδαισθήσεις του χώρου και του βάθους να την επαναπραγματευτεί τοποθετώντας καθρεφτίζο ντα μέσα έκφρασης. Εξάλλου αυτά τα “φράγματα” στο βλέμμα ει σάγονται εκ νέου στο έργο μέσα από χρωματικές επιφάνειες. Σε κάθε έργο τα υλικά, οι φόρμες και τα χρώματα διεισδύουν απ μοιβαία σε μια αδιάκοπη κίνηση, οι στρώσεις και τα χρίσματα προ- στίθενται σε επάλληλα επίπεδα σε μια διάταξη τέτοια που το βλέμ μα χάνεται. Αυτό το βλέμμα που αναγνωρίζει ένα συνεχές “πή γαινε-έλα” της εικόνας που αναπτύσσει και αυξάνει τον ζωγραφικό χώρο. Οι εικόνες λειτουργούν με ένα υπέρμετρο και ευαίσθητο πλούτο χρωμάτων.
Η γυναίκα και η θηλυκότητα είναι πανταχού παρούσες. Μ’ ένα συνωμοτικό νεύμα, η δημιουργός μάς θυμίζει τα μεγάλα γυμνά της Ιστορίας της Τέχνης, τις οδαλίσκες, τις Ολυμπίες, τις θεές της αρχαιότητας. Εικόνες σύγχρονων γυναικών που μοιάζουν να κρύ βονται και να αποκαλύπτονται ταυτόχρονα, προκλητικές στην α- φέλεια και την ειλικρίνειά τους, σαρκικές αλλά πάντα αθώες. Η Εριέττα Βορδώνη μας προτείνει έναν κόσμο όπου αναμιγνύο- νται τα όνειρα της εφηβείας με τις επιθυμίες της ώριμης γυναίκας, έ- ναν κόσμο μαγείας όπου βασιλεύει η έκπληξη. Ζωγραφίζει τη σχε τικότητα της όρασης και της μνήμης. Παρουσιάζει και αποκρύπτει, επικεντρώνει και διαλύει. Το έργο της είναι ένας ύμνος στην ευθραυστότητα της αφής και στον αισθησιασμό της ζωγραφικής. Δεν ζωγραφίζει περιγραφές και αφηγήσεις, αλλά ψυχικές καταστάσεις, αισθήσεις και εντυπώ σεις. Μιλά για το άυλο της ζωής, την ομορφιά του εφήμερου, το που λύτιμο του απόκρυφου. Ένα έργο που μας προσκαλεί σε εσωτερι κούς στοχασμούς.
Florent Bex
Επίτιμος Διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας
